|
Çin’den dünyaya yayılan longan meyvesi, lezzeti kadar şifası sayesinde de tercih ediliyor. Birden fazla tüketim şekli bulunan meyve özellikle Doğu Asya’da o kadar çok seviliyor ki, Tayland’da adına bir festival bile düzenleniyor.
Longan (Dimocarpus longan Lour. = Eupharia longan Steud. = Nephelium longana Cambess.) adı, Çince’de “ejder gözü” demek olan longaniden geliyor. Burada meyvenin beyaz etli kısmıyla içindeki yuvarlak siyah tohumun görünüşüne işaret söz konusu olduğu için, meyve ejder gözü, ejderha gözü, kedi gözü adlarıyla da anılıyor. Bir başka görüşe göre de longan, Güney Vietnam’ın Long An ilinin adından geliyor. Üstelik bitki tarihte olduğu gibi, günümüzde de burada bolca yetişiyor.
Longan; Sapindaceae (sabunağacıgiller) familyasından, bir metreye nadiren ulaşan gövde çapıyla, genelde 6-12 metre boylarında, ancak 40 metreye kadar ulaşanları da bulunan, yapraklarını dökmeyen, yuvarlak taçlı bir ağaç. 5 mm’den kısa saplı, 6-15 cm uzunluk ve 2,5-5 cm genişlikte, eliptik, ilk çıktıklarında bordo-koyu kırmızıyken sonradan üst yüzü parlak yeşil, alt yüzü hafif tüylü ve grimsi yeşile dönen, karşılıklı 2-6 çift yaprakçıktan oluşan, 15-30 cm uzunluktaki birleşik ve almaşık yapraklar oldukça yoğun bulunuyor. Dal uçlarında 40 cm’lik gevşek salkımlar halinde, boyu ancak 6 mm’ye varan beyazımsı-sarı, bol bal verici çiçekler açıyor. Üstelik longan balı, aranan bir bal olma özelliğine sahip.
Şarapsı lezzet
Meyve, yaklaşık 30 adedi bir arada, yoğun sarkık salkımlar halinde, uzun saplı, 1,2-2,5 cm çapında, küremsi ya da yumurtamsı, genellikle kahverengi-sarı ya da kirli-sarı, ince sert kabuklu oluyor. Elle soyulabilen kabuğun altında beyazımsı etli kısım, onun da altında parlak siyah, yuvarlak, sert bir tohum bulunuyor. Etli kısım yarı saydam, zamksı, hafif miskli, çokça tatlı-hafif ekşi, biraz armut-kestane karışımı, çeşide ve olgunluk derecesine göre hafif şarapsı lezzette oluyor ve taze ya da kurutularak yeniyor.
Kabuğunu ve tohumunu ayıklamak için ateşte kavrulup kurutulan meyve, koyu kahverengi-siyah bir hal alıyor. Taze meyve şurup, konserve, jöle ve likör yapılarak değerlendiriliyor. Tek başına ya da karışım halinde meyve suyu olarak içiliyor. Doğu Asya’da çorbalarda, tatlılarda, taze ya da kuru, tatlı ya da ekşi yiyeceklerde, sos olarak yer alıyor. Taze tohumlar kaynatılıp farklı bir fındık lezzetiyle yeniyor.
Şifa kaynağı
Meyvenin bileşiminde karbonhidratlar, protein, A, B1, B2, B3, C vitaminleri, potasyum, fosfor, magnezyum, kalsiyum, manganez, demir, çinko mineral ve oligo elementleri, malik ve sitrik asitler bulunuyor. Meyve eti sindirim kolaylaştırıcı, ateş düşürücü, solucan-kurt düşürücü ve zehre karşı panzehir kabul ediliyor. Kurutulmuş meyve kaynatılıp, güçlendirici olarak ve uykusuzluk, nevroz tedavilerinde kullanılıyor.
Geleneksel Çin halk hekimliğinde, kalp ve dalak için, uykusuzluk, çarpıntı, hafıza kaybı ve baş dönmesi durumlarında longana başvuruluyor. Diyet uygulamalarında ve bitkisel Çin tıbbında meyvenin insanı gevşetici etkisinin olduğuna inanılıyor.
Tohumlar, içeriğindeki saponin dolayısıyla şampuan yapımında ya da doğrudan saç yıkamada; saponin, tanen ve yağ dolayısıyla da kanama durdurucu olarak kullanılıyor. Ayrıca terlemeye karşı da longan tercih ediliyor. Longan ağacı odun elde etmek için pek kesilmese de; sert, kırmızı, ince cila tutar yapısıyla, tarım aletleri, mobilya ve inşaat yapımında kullanılıyor.
Çin’den tüm dünyaya
Gen merkezi Güney Çin’deki Guangdong, Yunnan, Guangxi, Fujien, Hainan ve Sichuan eyaletleri. Buralarda 150-450 metrelerde yerli ağaç olarak görmek mümkün. Güney Hindistan ile Sri Lanka’da yerli ağaç olarak mı yoksa doğallaşma şeklinde mi geliştiği sorusunun karşılığını ise tartışmak gerekiyor. Tayland, Vietnam, Laos, Kamboçya, Tayvan, Avustralya, Mauritius, Reunion, Havai adaları, Küba, Kaliforniya, Florida ve Orta Amerika’ya sonradan götürülüp doğallaştırıldığı biliniyor. Ağustos aylarında Tayland’ın Lamphun şehrinde bir longan (lamyai) festivali düzenleniyor. Tropikal ve alt tropikal iklime sahip 0-600 metrelerde farklı kültür çeşitleriyle yetiştiriliyor.
Meyvenin Çin’deki başlıca 5 çeşidi
Shih Hsia: Çin’in güney eyaleti Fujian’ın ana çeşidi. Yuvarlak meyveli olmasının yanı sıra, siyah ve kahverengi çekirdekli iki tipi var. Pek büyük değil ama eti gevrek ve diğer çeşitlere göre daha şekerli ve küçük çekirdeklere sahip. Kurutulmuş eti suyla yıkandıktan sonra neredeyse tazesinin yerine geçiyor. Yetiştirmeye en uygun çeşit olmasıyla öne çıkıyor.
Wu Yuan: Konserve için kullanılan küçük, ekşi meyvelere sahip. Ağacı güçlü, aşı anacı olarak değerlendiriliyor. “Kao Yuan” tipi bundan biraz daha iyi olduğu için bolca konservesi yapılıyor.
Tsao ho: Çeşitlerin en erkencisi. Wu Yuan’dan daha kalitesiz.
Elle p ‘i’ (Yılan derisi): En büyük meyvelisi, küçük bir liçi kadar, biraz uzunca. Meyve kabuğu sert, çekirdeği iri. Tek avantajı ise son turfanda oluşu.
Hua Kioh: Eti ince ve yavan, genelde kalitesiz.
Diğer bazı çeşitler
Biew Kiew: Tayland kökenli. Verimli. Meyvesi iyi. Biraz geç ürün veriyor.
Diamond river: Tayland’daki adı Phetsakon, orta büyüklükte, meyvesi iyi, biraz erkenci.
Sri Chompoo: Tayland kökenli. Kaliteli büyük meyveli.
Fukien lungan: Çin-Fujian kökenli, Tayvan’da yetiştiriliyor.
Kohala: Havai kökenli, Florida’da yetiştiriliyor, meyvesi büyükçekirdeği küçük, eti aromatik, baharlı ve şekerli oluyor.
Longan, Doğal Kaynakları Koruma Birliği’nin (IUCN) kırmızı listesinde yakın tehdit altındaki bitkiler arasında yer alıyor. Üretim genelde tohumla, nadiren daldırma ve aşılamayla yapılıyor. Meyveden çıkan tohumlar hızla canlılığını kaybediyor. Bu sebeple gölgede dört gün kurutulduktan sonra bekletmeden toprağın 2 cm derinine ekiliyor. Çimlenme 7-10 gün içinde gerçekleşiyor. Tohumdan çıkan bitkiler 8. yılında meyve vermeye başlıyor. Ancak geliştirilmiş çeşitler arasında ikinci yaşında meyve veren de var.
Sıcaklığın eksi derecelere pek düşmediği tropikal ve alt tropikal iklimlerde; kumlu tınlı, zengin, orta asitli, hafif organik topraklarda yetişiyor. Dona karşı duyarlı olmakla birlikte, -2 dereceye kısa bir süre dayanabiliyor. Buna karşın, üç aylık serin bir kış dönemi geçiren ağaçlar, sıcak kış geçiren ağaçlara göre daha iyi çiçekleniyor. Türkiye’de Antalya’nın Alanya ve Gazipaşa ilçeleri bu meyveyi yetiştirmeye uygun bölgelerden.
Liçi–rambutan–longan üçlüsü
Longan, liçi (Litchi chinensis Sonn.) ve rambutan (Nephelium lappaceum L.); aynı familyanın adları birlikte anılan üç meyvesi. Longan –meyve büyüklüğünden hareketle- liçinin küçük kardeşi olarak anılıyor. Daha az aromatik ve daha az tatlı olsa da, liçiye göre daha tam ve dolgun bir lezzete sahip. Kabuğu sağlam olduğu için liçiye göre daha uzun süre dayanıyor. Liçiye göre biraz daha yüksek rakımlarda, serin ve kurak yerde yetişiyor.
Longan hasadı, anayurdu Çin ve diğer kuzey yarımküre ülkelerinde genelde temmuz-ağustos; güney yarımküre ülkelerinde, örneğin Reunion’da şubat-mart aylarında, liçinin taze meyve olarak mutfaklardan çekilmeye başladığı sıralarda yapılıyor.
|