Bundan tam 83 yıl önce Atatürk’ün Mersin’de 35 üreticiyle ortaklaşa yazdığı bir dilekçe, Türkiye’de kooperatifçiliğin tarihinde çok özel bir anlam taşıyor.
Tüm dünyada olduğu gibi Türkiye’de de tarım değişen ürün deseni, gelişen teknolojiler ve mevcut politikalar çerçevesinde sürekli bir dönüşüm içinde. Ancak tüm bu zorunlu dönüşüme karşın değişmeyen bir şey var; o da üreticilerin birlikte hareket etmesine, yani kooperatiflere duyulan ihtiyaç.
Anadolu topraklarında tarımın kooperatifçilik anlayışıyla tanışması Cumhuriyet ile birlikte oldu. Buradaki en önemli pay ise Cumhuriyet’in kurucusu Mustafa Kemal Atatürk’e ait. İlk olarak 1929 yılında Zirai Kredi Kooperatifleri Kanunu ile teşvik edilmeye başlayan kooperatif örgütlenmesinin ilk örnekleri de aynı yıl verilmeye başladı.
Büyük yurt gezisi ve kooperatif yasası
Ancak tarımdaki mevcut alışkanlıklar ve sosyal koşullar bu alanda çok hızlı bir gelişmenin önünde engel olarak duruyordu. Atatürk’ün 1931 yılında yaptığı yurt gezisinin belki de en önemli teması kooperatifçiliğin özendirilmesi ve çalışmaların hızlandırılmasıydı.
Türkiye’nin kooperatifçilik tarihinde dönüm noktalarından biri ise 1935 yılında kabul edilen Tarım Satış Kooperatifleri ve Tarım Kredi Kooperatifleri Kanunu. Bu yasal düzenlemeler bugün başlıca tarımsal kurumlardan biri olan Tarım Kredi Kooperatifleri’nin de başlangıç noktasını oluşturuyor.
36 imzanın birisi Atatürk’e ait
30 Haziran 1936 tarihi ise, kooperatifçiliğin gelişmesi verilen tüm bu emeklerin arasında çok özel bir anlam taşıyor. Bu tarihte Atatürk, o zamanki adıyla İçel olan Mersin’de bulunan Tekir Çiftliği’nde köylülerle bir araya geliyor ve çiftlik civarındaki üreticilerle bir tarım kredi kooperatifi kurulması için ortaklaşa bir dilekçe hazırlıyor. Atatürk’ün imzasıyla birlikte 35 üreticinin de imzasını taşıyan dilekçede şunlar yazıyor:
“Silifke Ziraat Bankasına,
Merkezi Tekir Çiftliği olmak ve Arkarası, Persenti, Avşar, Karadedeli, Tekir, Tekirkoyuncu, Türkmenli, Türmenaşağı, Tozara Köyleri'ni de ihtiva etmek üzere mıntıkanızda 2836 sayılı Tarım Kredi Kooperatifleri Kanununa uygun bir tarım kredi kooperatifi kurmak istiyoruz. Dileğimiz bankanızca da muvafık görüldüğü takdirde imzalanmak üzere altı nüsha ana mukavelenamenin Ekonomi Bakanlığı'nca tasdik ve noterlikçe tescil muamelelerinin ifası için gereğinin yapılmasını dileriz.”
Bu dilekçenin kabul edilmesiyle Temmuz ayında kurulan Atatürk Tekir Tarım Kredi Kooperatifi bugün halen Silifke’de faaliyetini sürdürüyor. Tarımda kooperatifleşme konusunda, aradan geçen 83 yıl içinde atılan ya da atılmayan tüm adımlara ve bundan sonrasına dair alınması gereken sorumluluklara dair düşünmek ise bizlere elbette ki bizlere düşüyor.